Sabitfikir
Künye | Yazarlar | Giriş Yap

Eleştiri

Eleştiri

Büyülü devrim


Gayet iyi
Toplam oy: 651
Alejo Carpentier
h2o Kitap
Bu Dünyanın Krallığı, tarihsel arka planı göz ardı edilerek okunduğunda anlamsız gibi görünebilir. Ancak Haiti’nin geçmişini ve tüm Latin Amerika’nın hikayesini dikkate aldığımızda her şey rayına oturuyor.

Alejo Carpentier, başka pek çok Latin Amerikalı yazardan daha az bilinen bir isim. Kaleme aldığı ve dünya çapında adından söz ettiren Bu Dünyanın Krallığı romanıyla aslında “büyülü gerçekçiliğe” dair tartışmanın fitilini ateşleyen edebiyatçı.

Carpentier, Haiti’deki devrimi hem bir düş hem de o düşün gerçekleşmesi olarak ele alıyor. Zaman zaman büyü ve metafizik, zaman zaman da bir devrimi oluşturan bütün koşullar Bu Dünyanın Krallığı romanında bir arada. Bir rüya gibi algılanan kölelikten bağımsızlığa geçiş sürecini, Amerika’ya kıta dışından ilk ayak basanların gördüğü gibi sanatsal ve şaşırtıcı bir biçimde anlatıyor Carpentier. Daha doğrusu bu eylemin, bilinen devrim anlayışının dışında ve pek de tahmin edilemez biçimde hayat bulabileceğini gözler önüne sererken, mevcut gelişmeyi tetikleyenin “büyülü gerçeklik” olduğunu savunuyor.

Haiti’den yola çıkıp Amerika, Asya ve Avrupa arasındaki bağları anlatmaya çalışan Carpentier, bunu bir devrim temasına oturtarak, adeta giriş-gelişme-sonuç çizgisine dayandırıp okura aktardığı devrimi destansı bir metne dönüştürüyor. Kurmacanın ve gerçekliğin kol kola girdiği kitapta, bağımsızlık mücadelesi ile Haiti hanedanlığının ilk dönemleri de ele alınıyor. Aynı şekilde bir tarafta gerçeklik dururken öte yanda mitler, büyüler ve hayali olan yer alıyor. Zamanın çoğunlukla belirsiz olduğunu ama yazarın kaleminin gücüyle bundan doğan boşluğun sanatsallıkla kapandığını görüyoruz. Adı geçen sanatsallık ile Carpentier’in anlattığı Haiti’yi yaratan şey aynı: Karışım. Ülke, ne tam anlamıyla Amerikanlaşmış ne de Afrikalılığından, Asyalılığından ve Avrupalılığından vazgeçmiş, okyanusun ortasında bir kara parçası; başka bir deyişle, hepsinden ayrı ayrı beslenen ve topraklarında yenileşme hareketi filizlenen bir ada. Tıpkı Carpentier’in kurduğu dil gibi. İşte yazarın “büyülü” dediği ve kültürel geçmişini ya da mirasını reddetmeyen, aksine oradan hareketle kendini diri tutan geleneğin anlatımı.

Bu Dünyanın Krallığı, tarihsel arka planı göz ardı edilerek okunduğunda anlamsız gibi görünebiliyor. Ancak Haiti’nin geçmişini ve tüm Latin Amerika’nın hikayesini dikkate aldığımızda her şey rayına oturuyor. Bu da bellektekilerin, yani özel anlamıyla romana konu olan Haiti ve Latin Amerika kültürünün zeminiyle ilgili. Carpentier’in Haiti özelinde anlatmaya çalıştığı ve atıf yaptığı şey de bu; bazen gizli kalan bazen de kendini açığa vuran belleğin kodları. Söz konusu kodlar, romanda sıradan hayatın sıra dışılığıyla kendini ele veriyor. Bağımsızlık ve özgürlük için inançlarını da sırtlanan halkın mücadeleye veya kolektivizme gönül verip devrim dansına girişmesi buna güzel bir örnek olabilir.

 

 

 

Kesişen sınırlar

 

Bu Dünyanın Krallığı, Carpentier’in köle-efendi diyalektiği etrafında şekillendirdiği bir çatışmayı, başkaldırıyı ve büyülerden yararlanan halkın, efendilerini alaşağı etme çabasını anlatarak devrim şablonunu yırtıp atıyor. Yazar, aslan payını olağanüstülüğe verirken yerelliğe ait ne varsa kullanıyor. “Kullanmak” lafı asla pragmatik bir yaklaşım olarak algılanmamalı; zira Carpentier, olağanın olağanüstü hale gelişini veya zaten bu nüveyi içinde taşıyışını, Latin Amerika’nın bir özelliği biçiminde okura sunuyor: Olağanüstü, yeryüzüne iniyor; ayağını toprağa basıyor ve böylece yazarın büyülü gerçeklik dediği kanala giriyor. Sonuçta olağanınkiyle olağanüstünün sınırları kesişiyor.

 

Bütün bunlardan sonra Mario Vargas Llosa gibi sormalıyız: Carpentier, Bu Dünyanın Krallığı’yla akışını bozduğu gerçekliği kurmacayla yeniden mi yaratıyor, yoksa sadece kişi ve yerlerin isimlerini değiştirip edebiyat yoluyla bir gerçekliğin aktarımına mı girişiyor? Kitabı okuyanlar buna mutlaka yanıt bulacaktır. Ancak ortada olan bir şey var: Carpentier’in anlattığı edim, bir şekilde güncel ve bunu güçlü kılansa kitap boyunca farklı yüzlerine rastladığımız kültürel miras. Yani yazarın deyişiyle, olağanlığın temelindeki olağan dışılık; bir başka deyişle “büyülü gerçeklik.” Bu kültürel kod, hem kitaptaki hem de kitabın dışındaki günlük yaşama ve tarihi eylemlere yön veriyor yazara göre.  

 

 


 

 

Görsel: Servet Kesmen

Yorumlar

Yorum Gönder

Yeni yorum gönder

Diğer Eleştiri Yazıları

Modern sanat telakkisinin adeta “dinselleştiği” ve bunun da en önemli etkisini mimarlık alanında gösterdiği bir bağlamda yaşadı Turgut Cansever. Türkiye ekseninde bir yanda pozitivist bir dünya görüşünün diğer yanda da seküler mistik ve “yaratıcı insan” düşüncesinin egemen olduğu, “bilim”in dogmatikleştiği bir dönem.

Hayat parantezi 1916’da İstanbul’un Fatih semtinde, Atik Ali Paşa’da açıldı Behçet Necatigil’in. Sonra parantezin içerisine bir başka şehir girdi: Kastamonu. Zeki Ömer Defne’nin zilleri çalarken derslere bir bir girenler arasında o hassas ortaokul öğrencisi de vardı. Evlerden, kırlardan, denizlerden duyulan bu ses zil değil şiirin tınısıydı.

“Sanatçı, gözün göremediğini görendir.”

 

Çağdaş Amerikan edebiyatının en parlak yazarlarından Michael Chabon’un bir söyleşisini hatırlıyorum. Yaratıcı yazma atölyelerinin desteklenmesi gerektiğini söylüyordu: “Tamam, kimse kimseye dâhi olmayı öğretemez kuşkusuz ama yazarken hata yapmamak, yazmak denen şeye ‘okur’ gibi değil de ‘yazar’ gibi bakmak pekâlâ öğrenilebilir.

Nehir söyleşi, ara bir tür. Ne biyografi ne de otobiyografi. Otobiyografi değil çünkü hayatınızı nasıl anlatacağınızı söyleşiyi yapan kişinin soruları belirliyor. O çerçeveyi siz çizemiyorsunuz ve birkaç soruyla hiç istemediğiniz günlere veya olaylara geri dönmeniz mümkün.

Kulis

Bir Rüya Gibi Dağılacak Olan Hokkabazlar Dünyasında Yaşıyoruz

ŞahaneBirKitap

Kaan Burak Şen, yavaştan genç yazar olarak anılmanın sonuna doğru geliyor; Mutlu Kemikler üçüncü kitabı… Kafası bir hayli tuhaf. Şimdilerde bir roman yazdığı da söyleniyor, fakat öncesinde belirtmekte fayda var: Mutlu Kemikler öykü derlemesi henüz çıktı, pek başka bir kitaba benzetilecek bir havası da yok bu kitabın.

Editörden

Tıp ve edebiyat ilişkisi, tıbbın insanla olan ilişkisi gibi tarih boyunca şekil değiştirmiş, her dönem yeni yaklaşımlarla genişlemiştir. Tıbbın tarihi, insan acılarının da tarihidir aslında. Edebiyatın içinde kapladığı yer, diğer bilim dallarından hep daha büyük olmuştur tıbbın.