İş zorunluluk değildir, insan kendini yaptığı işlerle gerçekleştirir diye diretiyor elektrik işçisi Hans'ın sabahtan akşama zarf yazarak geçinmek zorunda olan annesi. Ama asıl kendini gerçekleştirme, bir insan diğerinin kölesi olmadığında mümkündür. Ancak savaş sonrası Avusturya bambaşka bir yer. Sosyalist anlayışlar rağbet görmüyor, 12 Şubat 1934 unutuldu bile. Yeni gençlik en çok kendisiyle ve şimdiyle ilgileniyor. Kendi varoluşu, kendini tanımak, kendi tatmini. Bir bütünün parçası olmaktan dehşet duyan, her zaman tek, tamamen yalnız, kendine özgü bireyler. Artık devir özel hayat ve hobi devri!

İsmini şair Rainer Maria Rilke'den alan Witkowski ikizlerinin erkeği Rainer'e göre, insan bir işi yaşamak, para kazanmak ya da ev geçindirmek için yapıyorsa, o artık hobi olmaktan çıkmıştır. Oysa hobiler ne güzeldir, severek yapılır, sadece keyif almak için. Hırs yoktur, kaybetmek yoktur, başarısızlık yoktur. Haneke filmlerindeki gibi hobi olarak suç işleyen Witkowskiler'e göre insanlar nefretten dolayı dövülmemeli, sadece sebepsiz yere dövülmeli, mutlak amaç olarak. Şiddet soğukkanlılıkla gerçekleşmeli, yoksa suç işlemek yan iş gibi olurdu.

Witkowski ikizleri Anna ve Rainer, alenen insanlık dışı olmak istiyor ve öyle görünmek için ellerinden geleni yapıyorlar. Yazar Elfriede Jelinek'e göre 50'lerin sonlarında Viyana'da gençliklerini yaşayanların isyanı ve uyumsuzluğu büyük ölçüde aileleriyle aralarındaki değerler uçurumundan kaynaklanıyordu. Gençler ebeveynlerinden utanıyorlardı, hatta bazen bu utanç tiksintiye dönüşüyordu. Savaş sonrası Avrupa toplumlarında, ailesi fakir ya da göçmen olmayan, şimdi tüm iktidarını yitirmiş eski SS ya da toplama kampında ölmüş olmayan, katil, sapık, kaçık olmayan genç o kadar azdı ki. Sadece anne babalarına değil evleri olması gereken o toz ve hatıra yığınına da yabancılaşmışlardı gençler. O küçük, burjuva evlerde hiçbir şey atılmıyordu, 'her şey burada kalmak ve kendisinin ve yaşayanların pisliğinin delili olmak zorundaydı'. Bu yüzden kendilerini 'dışarı kilitlemişlerdi'. O kapılardan girmek istemiyorlardı artık, o yemek buharından nemli mutfakları solumayı, anne babalarının hayatını devam ettirmeyi istemiyorlardı.

Sebepsiz, herkese karşı, rastgele

Işıksız, havasız evlere nazaran sokaklar ferah, özgür, yeni dalga filmlerindeki gibi sonsuz geliyor Dışarıda Kalanlar dörtlüsüne. 'Büyük şehir Viyana' aslında pek büyük olmasa da gençler kâh Truffaut kâh Godard karakterleri gibi bahar havasında ilanihaye sokaklarda savrulmaktan memnun. Varoluş diyaloglarına gömülmeye, Camus okumaya, karmaşık duygular içinde mutsuz olmaya doyamıyorlar. Daha on sekizine varmamış, modern ekonomideki yerini bulamamış ergenler için tipik bunlar. Kendi kuşağının diğer gençleri gibi istediğini asla elde edemeyen ve hep elde edebileceğinden daha fazlasını isteyen yarı yetişkinler onlar – tam yetişkin olduklarında körelecek belki bu arzuları ve tatminsizlikleri.

Sebepsiz şiddet uygulayan – ama bu arada para çalmaktan da geri durmayan – genç suçlular çetesinde, ötekilerin boşa hayallerini kurdukları her şeye sahip olan tek kişi Sophie. O bambaşka. Lekesiz, pürüzsüz beyaz keten gibi. Hiçbir şey ona dokunamıyor, onu kirletemiyor. Sophie'yi yerken görmeseniz de aç gibi bir hali yok, bütün gün tenis oynasa da terlemez, yanakları kızarmaz, elbisesi kırışmaz. Saçları her daim ışıldıyor, vücudu kusursuz, atletik, sağlıklı güneş yanığı rengi, elbiseleri en iyi kumaştan, en pahalı marka, yürüyüşü alımlı, konuşması kendinden emin. Kısaca, her şeyi güzel, herkes onu seviyor. Rainer ve Hans ona deli gibi âşık, Anna'nın hayranlığı ise büyük bir nefret ve kıskançlığa dönüşmüş vaziyette. Kimse bilmese de diğerlerinin hissettiği utanç Sophie'de de var. Sahip olduğu her şeyi unutmak istiyor, kendini bir oyuna kaptırıp – belki dansa, belki illegal bir eyleme, belki cinselliğe – sürekli unutmak.

Renkli vitrinlerle dolu alışveriş caddeleri çoğalır, dikiş makinesinden çıkma kıyafetler ayıplı olurken, hayat görmek ve göstermekten ibaret. Akıl ve sanat bu dünyada görünürlüğünü yitirmeye başlıyor. Artık varsa yoksa beden ve spor, para ve seyahat, markalar ve alışveriş. Kol kasları, haute couture elbiseler. Bu yüzden dönemin galipleri Sophie ve Hans olurken, Anna ve Rainer kendi başlattıkları ve 'beyni' oldukları oyundan mağlup çıkıyor. Yani bu dört kişilik maceradan geriye iki tatmin olan ve iki tatmin olmayan kalıyor. Jelinek'in dediği gibi 'hayat da hep böyle, yarı yarıya, bu da adalete yol açıyor.'

Çok önemli not: Bu notun yeri aslında yazının başı, çünkü kitabı elime alır almaz aklıma takılan ve çözmek istediğim mesele buydu. Destek Yayınevi'nin bastığı kitabın kapağında çevirmen adı yok. Jelinek Die Ausgesperrten'i yeni baştan Türkçe yazmadığına göre bu kitabı biri çevirmiş olmalı. Belki künye sayfasındadır dedim, ama hayır hiçbir yerde yok (hangi dilden çevrildi, kitabın orijinal adı ne gibi sorulara yanıt beklemek bu durumda elbette iyimserlik). Neticede yayınevini aradım. Telefonu açan kişi soruma hemen cevap veremeyince ve bilmemneabi de toplantıda olunca, merakımı pek hoş karşılamadı, 'sizi niye bu kadar ilgilendiriyor bu konu' diye iğneleyiverdi. Kendisine çevirmenliğin güç bir iş olduğunu ve eğer bu kitabı google translate yardımıyla çevirmedilerse emeğe saygısızlık ettiklerini, bunun da bir okuyucu olarak beni çok rahatsız ettiğini söyledim. Neticede ciddiye alındım ve birkaç bekletme müziğinin ardından çevirmenin adının Müjde Tok olduğunu söylediler. Kapağı hazırlarken çevirmenin adını yazmayı unutmuşlar! Bu küçük değil koskocaman bir ihmalkârlık ve yayınevinin bu sorunu çözmek için bir şey yapması – kitapların arasına konulmak üzere düzelti notu bastırmak ve dağıtmak, yeni baskı yapmak, vs. – şart. Dolayısıyla muhtemel soru işaretlerini bertaraf etmek ve Müjde Tok'un hakkını teslim etmek için böyle bir jest gerekli. Sırası gelmişken, kitap bir düzeltmenin elinden geçerse metin çok daha akıcı hale gelecektir – özellikle çok sayıda tashih ve -de -ki bağlacı hatası okumayı güçleştiriyor.