“Romantik misiniz?” bu cevabı hemen verilebilecek türden öyle herhangi bir soru değil. Çünkü romantik, bir ruh hali olarak duygusallığı çağrıştırsa da kültürel anlamıyla sadece budnan ibaret değil. “Romantik”, Novalis’in deyişiyle: “Sıradan şeylere yüksek bir anlam, alışılmışa gizemli bir itibar, bilinene bilinmeyenin onurunu, sonluya sonsuz bir görünüm vererek onları romantikleştirir.” Bu anlamıyla dünyaya romantik gözle bakmak romantizm döneminde en iyi anlamını Alman kültüründe bulmuştur.

Romantik tutum, Benjaminvari bir farkında oluşu içerir. Romantik, bugünü geçmişe bakarak anlamlandırır, maziye hürmet eder. Hepimizi kemiren sıradan olana karşı tesis edilmesi gereken bu farkında oluş, kuşkusuz romantik duruşu kavramaktan geçiyor. Bu tinsel tutumu en açık anlamıyla, yaşadıkları yerden esinle Jena Romantikleri yada Erken Alman Romantikleri’nde bulmak mümkün.

1800 civarında Berlin’de ortaya çıkan ve sonrasında Jena’ya yerleşen Erken Alman Romantikleri, Edebi Mutlak kitabındaki tanımla “kuramsal romantizm”in kurucularıdırlar. Jena’da 1798-1800 yılları arasında Schlegel kardeşler tarafından altı sayı çıkartılabilen ve kapanan Atheneaum dergisi etrafında toplanan Erken Alman Romantik grubu aynı amaçlarla bir araya gelen bir edebi grup değildir. Bu yüzden kısa sürede dağılırlar. Grubun içinde Athenaeum dergisini çıkaran Wilhelm ve Friedrich Schlegel kardeşler, romancı Ludwig Tieck, teolog Schleiermacher, doğa filozofu Schelling, Novalis takma adını kullanan şair ve filozof Friedrich Von Hardenberg ,F. Schlegel, sanat tarihçisi Wackenroder ile Hölderlin yer alır. “Bazı sınıflandırmalar vardır, sınıflandırma olarak oldukça vasattırlar, ama tüm toplum ve çağları yönetirler…” Erken Alman Romantikleri’nin sesi olan edebiyat dergisi Athenaeum’un 55. fragmanının bu açılış cümlesi, romantik duruşun özeti gibi.

Aydınlanma felsefesi bağlamında değerlendirildiğinde Rudiger Safranski’nin deyişiyle “Bir Alman Meselesi” (eine deutsche Affäre) olan Alman Romantikleri, yaşamları ve ürettikleriyle hayatlarını romantik olanı bulmaya adarlar. Romantik duruş aklın egemenliğindeki modernitenin içinden çıkan ve bu egemenliği eleştiren bir modern olma arzusudur. Romantiklerin paylaştıkları tek tutku, klasiğin modernitedeki şans ve olabilirliğini bulma çabasıdır. Bu çaba grubun tüm elemanlarının bakışını Kadim Yunan’daki felsefi ve edebi üretime çevirmesine neden olur.

Alman Romantikleri aydınlanma felsefesinin insanı salt akıldan ibaret sayan rasyonalitesine karşı çıksalar da, bunun karşısına koydukları irrasyonel anlamda bir duruş değildir. Onlar Aydınlanmanın düşünerek var olan “Özne”sine karşılık, temelde akıl ile birlikte insanın diğer melekelerinin de yer aldığı ve böylelikle aklın da diğer yetilerle aynı düzeye indirgenmesini savunan modern bakışı koyarken, diğer yandan bireysel özgürlükler anlamında Aydınlanma Çağının öznesine tutkundurlar. Bu nedenle Copleston’un ifadesiyle; “Romantik tini tanımlamak aşırı ölçüde güçtür. Ne de onu tanımlayabilmemiz beklenmelidir. Ama, hiç kuşkusuz belirgin özelliklerinden söz edilebilir.”

Artan bir ilgi

Türkiye’de son yıllarda modern bir duruş olarak bu Romantik olma halini ele alan pek çok yeni çalışmayla karşılaşıyoruz. Moderniteye rağmen Modern duruşun karşılığı olarak Alman Romantikleri’ne duyulan bu ilgiyle eleştirel teoriye son yıllarda artan ilginin bir bağı olduğunu düşünüyorum. Modern olana eleştirel teorinin yaklaşımıyla Alman Romantiklerinin yaklaşımı arasındaki paralellik bu ilgiyi arttıran bir unsur kuşkusuz.

İnsan Yayınlarından çıkan Alman Romantizmi Edebiyat Kuramı/ Edebi Mutlak kitabı, Alman romantiklerinin metinleri ile bu metinlere dair P. Lacoue-Labarthe ve Jean-Luc Nancy’nin metinlere dair yorumlarını da içeren önemli bir kaynak. Başlığından da anlaşılacağı üzere Edebi Mutlak, Alman romantiklerinin edebiyata uygulanmış felsefi sistemlerini kapsamlı bir biçimde ele alması açısından bir referans kitap niteliğinde. 

Kitapta yer alan Erken Alman Romantiklerinin kronolojisi, tüm eserlerinin kaynakçası, altı sayılık Atheneaum’un fihristi ve sonda yer alan kavramsal açıdan sınıflandırılmış fragman kaynakçası kitabı bir başvuru kaynağına dönüştürüyor. Eserin çevirisinde yer yer aksamalar olsa da bütünlük anlamında derdini okura net olarak sunabilen bir kitapla karşı karşıyayız. 

Günümüzde “modern” bir duruş olarak Erken Alman Romantik tinini felsefe, edebiyat, sosyoloji, psikoloji, teoloji ve daha pek çok alanda ürün veren modern filozof ve düşünürlerin eserlerinde hâlâ bulmak mümkün ve bu mümkünlük romantik olanın zaman ve mekansızlığının da en büyük kanıtı aslında.

* Görsel: Tayfun Pekdemir