kitaponerisi.com sitesinden Behlül Dündar Twitter üzerinden yaptığı "Elif Şafak'ın son romanlarını Türk Edebiyatı'nın eserleri olarak gören eleştirmenlere şaşıyorum. O kitaplar İngiliz Edebiyatı'na aittir. Bir edebiyat eseri yazıldığı dilin edebiyatına girer. Conrad Leh, Celan Romen, Semprun İspanyol edebiyatında değerlendirilmez," yorumundan sonra aldığı olumlu-olumsuz tepkiler ve görüşlere yanıt olarak aşağıdaki yazıyı kaleme almış. Biz de yazıyı gönderdiğimiz Sabit Fikir eleştirmenlerine aynı konuyu sorduk: Siz konuya nasıl bakıyorsunuz? Sizce Şafak'ın yapıtlarını bu açıdan nasıl sınıflandırmak gerekir? Yazarın son romanları Türk Edebiyatı kapsamına girer mi?

İşte Behlül Dündar’ın yazısı ve eleştirmenlerimizin görüşleri:

Elif Şafak Türk Edebiyatına mı aittir?

Bir edebiyat eseri yaratıldığı dilin edebiyatına aittir. Bu yüzden Elif Şafak’ın İngilizce yazdığı tüm romanlar (Araf, Baba ve Piç, Aşk, İskender vb) Türk Edebiyatının değil, İngiliz Edebiyatının (ya da hadi İngilizce Edebiyat diyelim) ürünleridir. Başka bir dilden çevrilmiş hiçbir edebiyat eseri çevrildiği dile ait değildir. Çeviriyi yazarın kendisi bile yapsa.

Conrad Polonyalı’dır ama eserleri Polonya Edebiyatı içinde değerlendirilmez çünkü İngilizce yazmıştır. Üstelik İngilizceyi sonradan öğrenmiştir. Keza Gogol. Ukraynalıdır ama eserleri  Rus edebiyatına aittir.  Joyce İngiliz edebiyatı, Flann O’Brian ise İrlanda Edebiyatı içine girer. Oysa ikisi de İrlandalı’dır.  Mevlana Afgan veya Türk olabilir ama Pers dilinin şairidir.

Paul Celan, Jorge Semprun, Vladimir Nabokov, Beckett, İonesco gibi birçok yazarın eserleri de bu çerçevede değerlendirilir. Nabokov’un Rusça yazdıkları Rus Edebiyatına girerken, Lolita gibi eserleri Rus Edebiyatına ait değildir.

Eğer yazarın eseri değil de milliyeti veya ülkesi ölçü alınıyorsa neden Yaşar Kemal romanları Türk Edebiyatının parçasıdır da, Mehmet Uzun’unkiler değil? Çünkü esas olan ölçü, eserin yaratıldığı dildir.

Şu da var: Elif Şafak’ın Baba ve Piç romanı, İstanbul’un Piçi adıyla (çünkü özgün adı öyledir) ve yeni bir çeviriyle yayınlandığında hangisini kabul edeceğiz? Sadece adı değil, kullanılan dilin üslubu da farklı olacaktır. Bir zaman sonra başka bir yayıncı daha düzgün, zamana uygun bir çeviri yaptığını iddia edip kitabı tekrar yayınlarsa ne yapacağız? Üç ayrı çeviriden hangisini edebiyatımızın ürünü sayacağız?

Burada şu soru da sorulabilir: Peki Melville, Raymond Carver vb. yazarlar İngiliz Edebiyatına mı dahildir, yoksa Amerikan Edebiyatına mı? Aynı soru Latin Amerikalı veya Arap yazarlar için de geçerlidir. Dahası neden kitapçılarda ülke adlarına göre sınıflandırma yapılır?

Bu tür modern sınıflandırmalar ayrıntılara indikçe yapılır ve değişkendir. Özellikle okur için, akademik çalışmalar için kolaylık sağlaması açısından böyle yapılır. Sadece ülkeye değil, türe de indirgenir: Gotik edebiyatı, bilim-kurgu edebiyatı vb. gibi. Ama temel ve değişmez gerçek şudur: Hepsi yaratıldıkları dilin eserleridir, ülkenin veya yazarın etnik kökeninin değil. Bir ülke ortadan kalkabilir, dili ölebilir ama eser her durumda o dilde kalır. Lukianos Kommagene ülkesindendir.  Böyle bir ülke yok bugün. Peki, Lukianos’un eserleri hangi rafta  duruyor bugün? Antik Yunan Dili rafında mı yoksa Kommegene Ülkesi rafında mı? Şilice diye bir dil olsaydı ve Lihn, Parra şiirlerini, Bolano romanlarını o dilde verseydi, Şili ülkesi yok olsa bile kitapları Şili Dili ve Edebiyatı rafında dururdu.  Ama Şilice diye bir dil yok. Bugün Şili diye bir ülke var ve o yazarlar oralı diye Şili rafında duruyor o kitaplar. Şili ortadan kalkınca o kitapları İspanyol Dili rafında bulacağız. Hatta İspanyolca ölmüş bir dil bile olsa. Tıpkı Ovidius’un, Seneca’nın kitaplarını Roma İmparatorluğu rafında değil, Latin Dili rafında bulduğumuz gibi.

Burada sorguladığımız yazarın konumu ve kitaplarının değeri, güzelliği ve önemi değil; Elif Şafak’ın veya başka dilde yazan diğer Türk yazarların eserlerinin Türk Edebiyatı ürünü olup olmadığıdır. Bu durumda Elif Şafak’ın İngilizce yazdığı romanlar en fazla Anglo-Turk Edebiyatı sınıfına girer. Ama asla Türk Edebiyatı eseri diyemeyiz. Yazarın Türk olması, konularını buradan seçmesi, bu ülkeyi ve insanları anlatması, çok sevilmesi, satış rekorları kırması bunu değiştirmez. – Ölçü buysa o zaman Mary L. Settle da edebiyatımızın yazarı kabul edilsin, en azından National Book Award kazanmış bir romanımız olur –

Ezcümle: Bu romanları Türk Edebiyatı eseri olarak kabul edip değerlendirmek anlamsız bir iştir, hiçbir bilimselliği yoktur. Üzerinde “İngilizce aslından çevrilmiştir” yazan romanların Türk Edebiyatı rafında durması, kitabın kapağında Türk Edebiyatı yazması oksimoron bir durumdur. Çünkü başta dediğimiz gibi; bir edebiyat eseri yaratıldığı dilindir; yazarının etnik kökeninin veya yaşadığı ülkenin değil.

Not: Türkçe yazdığı romanlar için Türk Edebiyatı eserleridir dememe gerek yok sanırım.

Sabit Fikir yazarlarının görüşleri:

Kaya Genç: "Yazarların ve metinlerin pasaportlarına damga vuran otoritelerin  işlevini yerine getirmeye kalkışmak..."

Yazarların ve metinlerin aidiyetlerini belirleyen, onların pasaportlarına damga vurma gücünü elinde bulundurmaya devam eden otoritelerin ortadan kalkmasına çalışmak yerine bu otoritenin işlevini yerine getirmeye kalkışmak bana çok anlamlı gelmiyor. Lolita’nın Rus edebiyatına ait olmadığını öne sürebilirsiniz ama Lolita’nın Rus edebiyatına ait olduğu da ikna edici bir biçimde öne sürülebilir. Beckett’ın Fransızca metinlerinin İngiliz edebiyatıyla ilişkisiz olduğu, tartışmalı bir görüştür. Ancak konuya çok aşina olmayan bir göz Oscar Wilde’ı İrlanda edebiyatıyla alakasız görür. Yazarların hangi raflarda tasnif edileceği aslında edebiyat eleştirmeninden çok kütüphane görevlisinin problemidir. Bir yazarın bir yapıtının “asla” Türk edebiyatına ait olmadığını söylemek, onun Türk edebiyatına ait olmadığı söylenen yapıtlarının ‘sürgüne’, yani çeviri edebiyat bölümüne gönderilmesini ima edermiş gibi görünüyor: daha doğru bir öneri Türkiye’deki kitapçılardaki o gereksiz ayrıma, yapıtların Türk Edebiyatı ve Çeviri Edebiyat olarak tasnif edilişine son vermek olacaktır.    

Buradaki öneri ise Çeviri Edebiyat bölümünün çevresine yüksek duvarlar inşa etmeyi amaçlar gibi. Bir yapıtı yazarının ulusuna değil diline göre tasnif etmeyi ulusalcılık yerine bir edebiyat evrenselciliği saymak yanıltıcıdır, daha uygun olarak bir dil ulusalcılığı şeklinde yorumlanabilir. Ulusal dillerin edebiyatı fikri, ulus devlet çağının bir icadıdır, bir şair hem Latince hem İtalyanca yazarak da İtalyan edebiyatının şairi olabilir; İngiliz edebiyatının Latince yazan yazarları ülkelerinin eleştirmenleri tarafından ‘çeviri edebiyat’ sürgününe gönderilmezler -en azından ulusalcı olmayanlar tarafından. İrlanda edebiyatının Joyce’u veya Wilde’ı sahiplenmediğini, İskoç eleştirmenlerinin Stevenson’u yabancı gördüklerini söylemek tartışmalı görüşlerdir. Unutmayalım ki Türk ulusalcılığı öncelikle Türk dili ulusalcılığıdır ve dillerin özgürlüğünden bahsettiğimiz bir dönemde Elif Şafak’ın yapıtlarını Türk Edebiyatı raflarından sürgüne gönderme fikri, kütüphanecilerin işlerini ellerinden alma yönünde atılmış bir adıma benziyor. Bana kalırsa Swift’in yaptığı türden ‘mütevazı bir öneri’* olarak değerlendirilmeli, en iyisi bir ironi örneği olarak okunmalı: yani en doğrusu, söylediği şeyin tam tersini yapmak.

* Sabit Fikir’in notu:  “İrlanda’daki yoksulların çocuklarının, ailelerine ve ülkelerine yük olmalarını önlemek ve onları topluma yararlı kılmak üzere, mütevazı bir öneri” başlıklı kara mizah metninde Jonathan Swift, ekonominin diliyle zenginlere “çocukları yemeyi” öneriyordu. (Kara Mizah Antolojisi, Enis Batur, Sel Yayıncılık. Çeviren: Dârâ Çolakoğlu) "

Ömer Türkeş: "Roman dediğimizde işin içine kimlikler ve kültürler de giriyor."

İngilizce yazılmış bir romanın Türk dili içinde değerlendirilmeyeceği çok açık. Ancak edebiyatlar arasındaki sınırı belirleyen yalnızca dil değildir. Aynı dilde yazılan pek çok roman farklı ülke edebiyatları içinde kodlanıyor. Çünkü roman dediğimizde işin içine kimlikler ve kültürler de giriyor. Bugün eserlerini İngilizce kaleme alan pek çok Asyalı, Afrikalı, Güney Amerikalı yazar İngiliz edebiyatının değil doğup büyüdükleri ülkenin temsilcisi olarak kabul görüyor. Ama bu temsil meselesinin kendi ülkelerinde tartışma yarattığını da biliyoruz. Sonuçta Elif Şafak ya da başka bir yazarın ana dilini bırakıp kendisini daha iyi ifade ettiğine ya da kendisini uluslarası alana taşıyacağına inandığı başka bir dilde yazması kınanacak bir tercih değildir. Sanat ve edebiyat insanlığın anonim ve evrensel mirası olduğuna göre yerelliği fazla abartmayalım. Önemli olan yazılanın iyi edebiyat olması. Duygu ve düşünce olarak eğer bu coğrafyanın insanlarını kucaklayabiliyorsa, dili farklı da olsa her yazılan “bizim” edebiyatımızdır. 

Oylum Yılmaz: Kategorize etmeye gerek yok; unutalım hepsini...

Samimi olmak gerekirse her şey bir yana Şafak'ın kitapları edebiyat kapsamına girer mi acaba, ondan şüpheliyim... Dili, yarattığı kurgular, karakterleri, hikayelerinin işlenme biçimleri çok hem de çok sorunlu...

İçinden çıkılması imkansız gibi görünen bir çarkın içine hapsolmuş durumda edebiyatımız. Birileri,gerçek edebiyatın peşinde, kitaplarını bile bastıramaz duruma gelirken, birileri de reklamdı, ilişkilerdi derken, çok satan, çok tanınan oluyor.Edebiyatla okurun arası an be an daha da açılıyor. Bu hale gelince akil olanlar ister istemez, bu kadar ortada olan, o "çok satan" metni de, metni üretenin tavrını da çeşitli yerlerde eleştiriyor, ancak ne dramatiktir ki, eleştiri de nihayetinde söz konusu reklam kampanyasının ürününe dönüşüyor. Üzerinde bu kadar konuşmaya, düşünmeye değer mi? Bence değmez. Şafak yurtdışında doğmuş, "çokkimlikli" bir Türk, bazı romanları Türkçe, bazıları İngilizce. Kategorize etmeye gerek yok; Türkçe yazdıklarını Türkler, İngilizce yazdıklarını Amerikalılar ve İngilizler unutsun bir an önce. Unutalım hepsini...