Sabitfikir
Künye | Yazarlar | Giriş Yap

   

Şahane Bir Kitap


Şahane Bir Kitap

"Yapmak bilmektir, bilmekse yapmak"




Toplam oy: 1518
Francisco Varela, Humberto R. MAturana
Metis Yayınları

“Bilişsel inşacılık”... Bilmem aramızda bu kuramı duyan var mı... Ancak şu kadarını söyleyeyim, duymayanlar için, vakit gelmiş de geçiyor bile... Şilili iki ilginç bilim adamı Humberto R. Maturana  ve Francisco G. Varela bundan yirmi yıl kadar önce kafa kafaya verip insanın bilişsel yetileri hakkında çığır açan bir kuram ortaya atmışlardı. Ve başta evrimci psikoloji ve sinirbilim olmak üzere sosyal bilimlerin pek çok dalını etkilemeyi, hatta değiştirmeyi başarmışlardı. Amerika’da üniversitelerde, Şili’de ise lise düzeyinde ders kitabı olarak kabul edilen “Bilgi Ağacı”, işte bu ilginç kuramı kitaplaştırdıkları çalışma, nihayetinde Türkçede...

Maturana ve Varela, bilmeyi bilmekle başlıyorlar işe. Basit bir “kör nokta” deneyinden yola çıkarak algılarımıza olan güvenimizi sarsıyorlar önce, hem de son derece basit bir şekilde. Göstermek istedikleri ilk şey, bilimsel bilginin kesinliğe dair dayatmalarından bizi kurtarmak; dünyanın “mekanı”nı görmediğimizi, aslında sadece kendi “görsel” dünyamızı yaşadığımızı, dünyanın “renklerini” değil, kendi renk dünyamızı algıladığımızı, göstermek... “Bir dünya algılıyoruz. Ama bu dünyayı nasıl bildiğimize yakından baktığımızda, biyolojik ve sosyal eylemlerimizin tarihini dünyanın bize nasıl göründüğünden ayıramayacağımızı fark ediyoruz. Dünya o kadar bariz ve yakın ki onu görmek çok zor”, diyorlar.

Buna göre bilmek, bilen kişinin gerçekleştirdiği bir eylem ve bilenin yapısına bağlı olduğuna ilişkin farkındalık demekse eğer, peki o zaman eylem bilgiyi nasıl oluşturuyor? İşte bu soru bizleri insanın kökenine ve yapısına götürüyor ister istemez. Bu eksende evrenin kısa tarihine, oradan da ta hücrenin yapısından başlayarak canlıların organizasyonuna uzanıyoruz. Canlıların organizasyonlarını açımlarken çok beklenmedik bir noktaya getiriyor bizi yazarlarımız: Çoğalmanın/üremenin canlılar için temel ya da kurucu bir özellik olmadığını, dolayısıyla da organizasyonlarında herhangi bir rol oynamadığını, söylüyorlar. “Çoğalma/üreme canlıların organizasyonunun bir parçası olamaz çünkü bir şeyin çoğalması için, o şeyin öncelikle bir bütün oluşturması ve bütünü tanımlayacak bir organizasyona sahip olması gerekir. Bu her gün başvurduğumuz basit bir mantıktır. Dolayısıyla bu mantığı sonuçlarına götürecek olursak, bir canlının çoğalmasından/üremesinden bahsederken, bu canlının kendini kopyalamadan var olma kabiliyetine sahip olduğunu dolaylı olarak ifade etmiş olduğumuz neticesini çıkarmak zorunda kalırız. Bunun böyle olduğunu anlamak için bir katıra bile bakmak yeterlidir!”

Hal böyleyken konunun dönüp dolaşıp evrime gelmemesi mümkün mü? Değil elbette. Maturana ve Varela, evrimin kökenini anlamak için önemli bir anahtar veriyorlar elimize. Her çoğalma/üreme evresindeki farklılıklar ve benzerlikler arasındaki o vazgeçilmez ilişkide, organizasyonların korunmasında ve yapısal değişimlerde evrimin yapısını anlayabiliyoruz. Bu eksende “canlı” ve “çevre” arasındaki yapısal uyuma çekiyorlar dikkatlerimizi. Ve yine son derece ilginç bir noktaya işaret ediyorlar: “Canlı ve çevre arasındaki yapısal uyum çerçevesinde gerçekleşen etkileşimlerde, canlıya ne olduğunu çevredeki düzen bozulması belirlemez; daha ziyade canlı bütünün içerisinde gerçekleşecek değişimi belirleyen, canlının yapısıdır.” Bu son derece ilginç tespit, bugün çevremizle, dünyayla kurduğumuz ilişkinin düşünsel olarak sapkınlığını da ortaya koymaktadır kanımca.

Ve gelelim bireyoluş sürecine ve “dil”e. “Biz insanlar sadece dil içerisinde insanız”, diyor yazarlarımız. Birey oluş sürecimizi dille başlatıyorlar. Dilimiz olduğu için tasvir, hayal ve ifade edeceklerimizin sınırı yok, dilimiz olduğu için parmaklarımızı şıklatmaktan politika yapmaya kadar bireyoluş serüvenimiz süregitmekte... Dil, sosyalleşmenin önünü açmışsa eğer, sevgiye dayalı bir işbirliği sonucu ortaya çıkmış demektir...

Gelinen noktada dilin, birileri tarafından dış dünyayı anlamak amacıyla icat edilmediğini de kavrarız, onun dış dünyayı anlatmak için kullandığımız bir araç olmadığı da ortadır. Bilakis, “dilleştirme” yoluyla bilme eylemi, dil ekseninde bir dünya oluşturur. Ve kendimizi diğer insanlarla birlikte inşa ettiğimiz dilsen dünyanın dişlilerinden biri olarak buluruz...

İnsan zihnini ve bilme eylemini başlı başına bir doğa olayı olarak anlamlandırabileceğimizi söyleyen ve başta da dediğim gibi çığır açan bu iki bilim adamının çalışması bizim okullarımızda da ders programlarında kendine bir yer bulur mu bilemem ama, zihni ve ufku açık okur için “Bilgi Ağacı”nın şahane bir kitap olduğunu rahatlıkla söyleyebilirim.

Yorumlar

Yorum Gönder

Yeni yorum gönder

Diğer Şahane Bir Kitap Yazıları

Kaan Burak Şen, yavaştan genç yazar olarak anılmanın sonuna doğru geliyor; Mutlu Kemikler üçüncü kitabı… Kafası bir hayli tuhaf. Şimdilerde bir roman yazdığı da söyleniyor, fakat öncesinde belirtmekte fayda var: Mutlu Kemikler öykü derlemesi henüz çıktı, pek başka bir kitaba benzetilecek bir havası da yok bu kitabın.

Yazının başlığı da methiye cephesini epeyce açığa çıkarıyor ama en sonda ulaşmam gereken yargıyı en başa taşıyarak atayım ilk adımı: Türkçe yazılan ya da Türkçeye çevrilen kalburüstü bütün tarihî romanları okuduğunu varsayan, kendisi de az çok ilgi görmüş hacimli üç örnekle bu alana katkıda bulunan biri olarak, bugüne dek Moğol Kurdu’ndan daha iyisine rastlamadım.

Ölmek ve gülmek kelimeleri yan yana çok da gelmez. Belki fonetik olarak ya da bir şiirin kafiyesi olduğunda yakalanan uyum kulağa hoş gelse de ölüm ne olursa olsun acı verir insana. Gülecek yanını bulmak zordur ölümün. “Sen adamı öldürürsün” diyerek kahkaha atarken bile güldürmek ve öldürmek aynı cümlede geçti diye kısa süreli bir sarsıntı geçirdiğimiz olur.

Mehmet Akif’in seciyesini en çok şu üç şey inşa etti der Mithat Cemal Kuntay: Kur’anlı ev, pehlivanlı mahalle, müspet ilimli mektep. Bu üç dayanağı anlamak, Türkiye’nin ve şiirin zeminine dair iyi bir fikir verecektir. Akif’te tarih kültürel bir miras değil. O bunu çok erken zamanda anlıyor ve Namık Kemal’in korktuğu varoluş krizinin ortasında kendisini buluyor.

Reenkarnasyon, tarih boyunca birçok coğrafyada bazı farklılaşmalarla olsa da kendisine yer buldu. Dilimize de ruh göçü adıyla aktarılan bu kavram, ruhun bir bedenden diğerine geçerek varlığını sürdürdüğüne dair bir inanç.

Kulis

Bir Rüya Gibi Dağılacak Olan Hokkabazlar Dünyasında Yaşıyoruz

ŞahaneBirKitap

Kaan Burak Şen, yavaştan genç yazar olarak anılmanın sonuna doğru geliyor; Mutlu Kemikler üçüncü kitabı… Kafası bir hayli tuhaf. Şimdilerde bir roman yazdığı da söyleniyor, fakat öncesinde belirtmekte fayda var: Mutlu Kemikler öykü derlemesi henüz çıktı, pek başka bir kitaba benzetilecek bir havası da yok bu kitabın.

Editörden

Tıp ve edebiyat ilişkisi, tıbbın insanla olan ilişkisi gibi tarih boyunca şekil değiştirmiş, her dönem yeni yaklaşımlarla genişlemiştir. Tıbbın tarihi, insan acılarının da tarihidir aslında. Edebiyatın içinde kapladığı yer, diğer bilim dallarından hep daha büyük olmuştur tıbbın.