Sabitfikir
Künye | Yazarlar | Giriş Yap

İnsan ve sembollerini sözlük yardımıyla okumak

Özhan Öztürk
Phoenix Yayınevi

Son günlerde, bütün okumalarım bir yana, 1050 sayfalık oldukça hacimli bir sözlüğü karıştırır oldum: Folklor ve Mitoloji Sözlüğü... Özhan Öztürk’ün hazırladığı bu sözlük alışık olduğumuz ortalama bir roman ağırlığından hallice mitoloji sözlüklerinin aksine, son derece kapsamlı, üstelik sadece bir kültürün değil pek çok kültürün yarattığı mitolojik öğelere yer veren bir sözlük.  Bu çalışmayı okurken ister istemez aklıma geçtiğimiz yüzyılın en önemli doktor ve düşünürlerinden olan Carl Gustav Jung’un son çalışması “İnsan ve Sembolleri” geliyor. Mitolojiden ve rüyalardan hareketle insan ruhunun karanlıklarını aydınlatmayı amaçlayan bu kitap bize, bir yandan, eğer iyi hazırlanmışsa hemen her mitoloji sözlüğünün ruhumuzun karanlığına önemli bir aydınlık sağlayabileceğini de söyler gibidir. İşte Özhan Öztürk’ün hazırladığı sözlük böylesine bir aydınlığı içeriyor, diyebilirim. 

Efsaneleri analitik psikoloji yardımıyla açıklamaya çalışan Jung “İnsan ve Sembolleri”nde bilinçdışının “sadece geçmiş olayların hurda deposu olmayıp, gelecekteki ruhsal durumlarla düşüncelerin tohumlarıyla da dolu olduğunu” keşfettiğini söyler. Bu keşif Jung’u yeni bir psikolojik bakış biçimine yönlendirirken biz ortalama insanlar için de mitolojik efsaneleri anlamlandırmanın hem kişisel hem de kültürel önemini ortaya çıkarır. Ondandır ki “Folklor ve Mitoloji Sözlüğü” gibi geniş kapsamlı bir sözlüğün önemi... Kolektif bilinçdışımızın yazdığı geçmişe dair hikayeler geleceğimizi, gelecekteki ortak hikayelerimizin nasıl olacağını işaret ediyorlar. Hal böyleyken hem kişisel hem de toplumsal kaderimizi görmek mitolojiyi bilmekten geçiyor biraz da.

Mitolojiyi öğrenmek sözlük karıştırmaktan geçiyor. Sözlük okumak düşüncesi bazılarımıza itici gelebilir ama herhangi bir mitoloji sözlüğünü okumak demek puslu bir ormanda tedirgin gezerken birden bire başdöndürücü renklere sahip olağanüstü bir sesle öten kılavuz bir kuşla karşılaşmak ve onun peşine düşmek demek. Özhan Öztürk’ün “Folklor ve Mitoloji Sözlüğü” de son derece renkli, büyülü pek çok hikaye içeriyor.  Yunan, Roma, Kelt gibi bugün çok bilinen mitolojileri, Anglo Sakson inanç dünyası ile Amerika, Afrika, Asya ve hatta Okyanusya halklarının kültür ve inanç sembollerine bir arada yer veren bu çalışmanın en önemli özelliklerinden biri hemen her kültürden destanlara ayrıntılı yer ayırması. Gılgamış, Kalavela, Dede Korkut, Köroğlu gibi destanlar ile kahramanlarına ve Karagöz, Kral Arthur hatta Karadeniz’in Temel’i gibi efsanevi karakterlere uzanan son derece geniş bir yelpazede ele alıyor Öztürk, folklor ve mitolojiyi.

Mitoloji gün gelir masala dönüşür. İşte bu yüzden çalışma alanları ortak disiplinler olarak folklor ve mitolojiyi birlikte ele alan bu sözlükte “zaman içinde ilgili halkın asimilasyonu, tapınılan dinin terk edilip dini kurumların lağvedilmesi, uygarlığın çöküşü gibi dramatik olaylar sonucunda geleneksel bağların yitirilmesi, kahramanların maceralarının gerçeklik iddiasını kaybetmesi” ile mitolojiden masala dönüşen söylencelerin tarihsel devinimini de gözleyebiliyoruz. ‘Ben kimim, niye varım, varlığımı nasıl devam ettiririm?’ gibi hayati sorulara dair ta tarihin başlangıcında üretilen cevapları okuyoruz.

Bütün bunlara ek olarak kendi içinde de küçük küçük sözlükler içeriyor “Folklor ve Mitoloji Sözlüğü”: ‘Cinsel hakaretler’, ‘ırksal hakaretler’, ‘mezar taşlarında bulunan semboller ve anlamları’, ‘çeşitli dillerde ölüm’, ‘çeşitli dillerde ruh’, ‘kehanet yöntemleri ve kullandıkları araçlar’, ‘Japon mangalarından dünya dillerine geçen Japonca kelimeler’…gibi. Ayrıca Allah’ın 99 adından günümüze kadar gelmiş mitolojik oyunlara, günümüzde efsaneleşmiş çeşitli çizgi roman kahramanlarından Hıristiyan ayin çeşitlerine uzanıyoruz sözlük boyunca.   

Otoriteler efsanelerin kaynağı konusunda ortak bir yargıya varamamışlar. Kimilerine göre yaşanmış ve unutulmuş yani eksik hatırlanan tarihin efsanelere dönüşmüş halidir bu hikayeler, kimilerine göreyse tamamen toplumların ortak hayallerinin, bilinçdışı ürünleridir, kimileri ise iktidar peşindeki dini ve siyasi önderlerin yaratıp yaygınlaştırdığını söyler bu efsaneleri. Bütün bu yargılar aynı anda doğru olabilir, ya da belki tümü yanlıştır. Kararı onları okumadan veremeyiz.

Jung, ‘İnsanlar ve Semboller’in sonlarına doğru dini önderlerine tanrının artık onlarla konuşmadığından yakınan insanlardan söz eder.  Günümüz insanı sübjektif bilince öyle sıkı sarılmıştır ki “yüzyılların gerçeğini, tanrının ancak düşlerde ve vizyonlarda konuştuğu gerçeğini” unutmuştur. “Folklor ve Mitoloji”yi hayatımızı değiştirecek bazı unutulmuş gerçekleri hatırlamak amacıyla da okuyabiliriz, bir takım fantastik, ilginç hikayelerin alfabetik sıraya göre yazılmış hali olarak da... Her şey bir yana her iki türlüsünün de eğlenceli olduğu kesin.

Yorumlar

Yorum Gönder

Yeni yorum gönder

Diğer Yazıları

Tıp ve edebiyat ilişkisi, tıbbın insanla olan ilişkisi gibi tarih boyunca şekil değiştirmiş, her dönem yeni yaklaşımlarla genişlemiştir. Tıbbın tarihi, insan acılarının da tarihidir aslında. Edebiyatın içinde kapladığı yer, diğer bilim dallarından hep daha büyük olmuştur tıbbın.

Roman türü denilince aklıma hemen Lukacs’ın ünlü sözü geliyor: “Roman, tanrının bırakıp gittiği bir dünyanın destanıdır.” İlk büyük roman diyebileceğimiz Don Kişot da aslında Tanrı’nın olmadığı bir dünyanın romanıydı. Roman 18 ve 19. yüzyıllarda siyasi politik bir etki alanına sahipti. Bana kalsa siyasi politik etki alanından hiç vazgeçmedi roman.

Edebiyat en basit tanımıyla malzemesi insan olan bir sanattır. Çünkü insanı anlatmada aracısızdır edebiyat. Tarihin insanı anlattığı söylense de, bu bana hep kocaman bir yalan gibi gelmiştir. Öyle ya, insanı tarih değil, edebiyat anlatır. Tarih ise insanı anlatmada yine edebiyattan faydalanır. İnsanın kendini bulması için önce araması gerekir sanırım.

Doğu Batı sorunu yalnızca bizim edebiyatımıza özgü bir sorunlar yumağı değildir aslında, Rus edebiyatında da benzer bir tartışma söz konusudur. Bütün bir 19. yüzyıl romanı daha sonra şiddetlenecek bu tartışmanın ilk alevinin yakıldığı metinlerle doludur.

“Ev ki ayrıntıdır. Susmalar, küçük sevinçler, küçük acılar, küçük konuşmalar, küçük yalnızlıklar...Hepsi hepsi.” Tüm dünyayı eve sığdırmaya çalıştığımız şu günlerde İlhan Berk’in evle ilgili metnine bile küçük şeyleri konu etmesi o kadar güzel ki. Siz nasıl düşünürsünüz bilmem ama bana göre de evle ilgili olan her şey “küçük”tür.

Kulis

Bir Rüya Gibi Dağılacak Olan Hokkabazlar Dünyasında Yaşıyoruz

ŞahaneBirKitap

Kaan Burak Şen, yavaştan genç yazar olarak anılmanın sonuna doğru geliyor; Mutlu Kemikler üçüncü kitabı… Kafası bir hayli tuhaf. Şimdilerde bir roman yazdığı da söyleniyor, fakat öncesinde belirtmekte fayda var: Mutlu Kemikler öykü derlemesi henüz çıktı, pek başka bir kitaba benzetilecek bir havası da yok bu kitabın.

Editörden

Tıp ve edebiyat ilişkisi, tıbbın insanla olan ilişkisi gibi tarih boyunca şekil değiştirmiş, her dönem yeni yaklaşımlarla genişlemiştir. Tıbbın tarihi, insan acılarının da tarihidir aslında. Edebiyatın içinde kapladığı yer, diğer bilim dallarından hep daha büyük olmuştur tıbbın.