Sabitfikir
Künye | Yazarlar | Giriş Yap

Henry James’le edebiyatın arka bahçesinde

Henry James
İletişim Yayınevi

Eleştirmenler, editörler ve edebi araştırmalar yapanlar var eder biraz da edebiyatı. Onların tutkuları, saplantıları yön verir dönemin yayın hayatına. Tek bir kişinin bir yazara,  bir döneme ya da sadece bir temaya olan ilgisi, tutkusu bile pek çok yönelimi değiştirmeye muktedirdir.  Ya, bir de işin içi boşalmış, pekala magazinleşmiş, gülünçleşmiş hali mevcuttur. İçinde edebiyattan eser kalmamış, bomboş, anlamsızlık derecesinde saplantılı yönelimler ve düşünceler yaşar madalyonun ters yüzünde; ki yeri geldiğinde tek tek bireylere de edebiyata da zarar verebilen... Henry James’in elinden çıkma, kısacık bir roman, bir novella; Aspern’in Mektupları. Modern Amerikan romanının temellerini atan, yaşamının olgunluk yıllarını İngiltere’de geçirmeyi tercih eden Henry James bu novellasında zarif kalemini edebiyatın arka bahçesinde gezenlere uzatıyor; yaşamlarını büyük edebi zekaların ekseninde dönerek, onların etkileyici eserlerinden ve yaşamlarından beslenerek yaşayan editörlük kurumuna...

Aspern’in Mektupları, Lord Byron’ın Mary Shelley’ye yazdığı mektupların peşine düşen Amerikalı bir editörün gerçek hikayesinden esinlenerek kaleme alınmış bir roman. Romanın görünmeyen kahramanı Jeffrey Aspern, Lord Byron gibi döneminin en önemli şairidir ve büyük aşkı Juliana’ya mektuplar yazmıştır. Ancak bu mektupların varlığı bile şaibelidir. Romanın anlatıcısı ve kahramanı Amerikalı editör büyük bir tesadüf eseri yıllardır münzevi bir hayat süren Juliana’nın izini Venedik’te bulunca, Juliana’nın ve söz konusu şaibeli mektupların peşine düşer.
Juliana, evde kalmış kız kurusu yeğeniyle birlikte Venedik’te kocaman eski bir evde, gözlerden uzak bir hayat sürmektedir. Mektupları ele geçirmeyi kafasına koymuş olan kahramanımız bu eve kiracı olarak kapağı attıktan sonra kendini tuhaf bir oyunun içinde bulacaktır. Yıllara meydan okuyan, aksi bir ihtiyar Juliana, evde kalmış geçkin yeğeni Tina, mektuplara saplantıyla bağlanmış Amerikalı editörümüz ve içi nerdeyse boşalmış bir Venedik harabesi...

Editörümüz varlığı bile belli olmayan mektupları bulmak için her şeyi göze almıştır, halasına bağlılığıyla tam bir yaşam cahili olarak kalmış saf Tina’yı baştan çıkaracak, onu halasına ihanet etmeye zorlayacak kadar ileri gidecektir. Ancak bir yandan da alttan alta Juliana’nın ona oynadığı bir oyunun içinde olduğunu fark eder. Juliana, ölümsüz aşkının kanıtlarını yok ederek ve bunu editörümüzün gözleri önünde yaparak mı hayata veda etmeyi planlamaktadır, yoksa olmayan mektuplar üzerinden yeğeninin geleceğini mi garanti altına almaya çalışmaktadır, ya da bütün olanlar saplantılı editörümüzün kör kuruntularından mı ibarettir? Henry James romanın sonuna kadar gizem perdesini açmaz, okurun merakını satır satır ayakta tutmayı başarır.

Vicdanların tarihçisi
Romandaki her şey Aspern’in mektupları ve büyük aşkı üzerine kurulu, karakterlerin hayatları da bir şekilde şairin ve mektuplarının varlığıyla bağlantılıdır ama James ne şairin edebi tarzından, nasıl bir şair olduğundan söz eder ne de Juliana’yla olan aşklarına dair herhangi bir bilgi, anı kırıntısı ya da izlenim verir. Editörün hayatını adadığı büyük şairden nasıl ve neden etkilendiği belli değildir. Ellerindeki mektuplar yüzünden hayata sırtını dönen Juliana da, yeğeni Tina da neredeyse ondan hiç söz etmezler. Şair ve mektupları hem vardır hem de tuhaf biçimde hiç yoktur. Tıpkı hırslarımızın, saplantılarımızın, umutlarımızın ve umutsuzluklarımızın belirsiz kaynakları gibi... 

Aspern’in Mektupları, Henry James’in belki de en güzel novellası. Hırsların, insanın gözünü kör eden, onu bencilleştiren yanını, ortaya çıkardığı zaafları, yol açtığı ahlaki boşlukları ve bütün bunların insani ilişkilere yansımasını bu üç karakter üzerinden son derece etkileyici biçimde veriyor. “Mr. James, vicdanların tarihçisidir”, diyen Joseph Conrad’ı bir kez daha haklı çıkarırcasına, roman sanatını şekillendiren 19.yy Avrupasının psikolojik derinliklerinde ve insan tabiatının köklerinde dolaşıyor. En keyiflisi de, büyük bir yazar olarak, büyük yazarların etrafında tuhaf bir var oluş biçimi bulan ‘edebiyat cumhuriyeti insanlarını’ da unutmadan, onları alaya almaktan hiç çekinmeyerek yapıyor bütün bunları...

Yorumlar

Yorum Gönder

Yeni yorum gönder

Diğer Yazıları

Tıp ve edebiyat ilişkisi, tıbbın insanla olan ilişkisi gibi tarih boyunca şekil değiştirmiş, her dönem yeni yaklaşımlarla genişlemiştir. Tıbbın tarihi, insan acılarının da tarihidir aslında. Edebiyatın içinde kapladığı yer, diğer bilim dallarından hep daha büyük olmuştur tıbbın.

Roman türü denilince aklıma hemen Lukacs’ın ünlü sözü geliyor: “Roman, tanrının bırakıp gittiği bir dünyanın destanıdır.” İlk büyük roman diyebileceğimiz Don Kişot da aslında Tanrı’nın olmadığı bir dünyanın romanıydı. Roman 18 ve 19. yüzyıllarda siyasi politik bir etki alanına sahipti. Bana kalsa siyasi politik etki alanından hiç vazgeçmedi roman.

Edebiyat en basit tanımıyla malzemesi insan olan bir sanattır. Çünkü insanı anlatmada aracısızdır edebiyat. Tarihin insanı anlattığı söylense de, bu bana hep kocaman bir yalan gibi gelmiştir. Öyle ya, insanı tarih değil, edebiyat anlatır. Tarih ise insanı anlatmada yine edebiyattan faydalanır. İnsanın kendini bulması için önce araması gerekir sanırım.

Doğu Batı sorunu yalnızca bizim edebiyatımıza özgü bir sorunlar yumağı değildir aslında, Rus edebiyatında da benzer bir tartışma söz konusudur. Bütün bir 19. yüzyıl romanı daha sonra şiddetlenecek bu tartışmanın ilk alevinin yakıldığı metinlerle doludur.

“Ev ki ayrıntıdır. Susmalar, küçük sevinçler, küçük acılar, küçük konuşmalar, küçük yalnızlıklar...Hepsi hepsi.” Tüm dünyayı eve sığdırmaya çalıştığımız şu günlerde İlhan Berk’in evle ilgili metnine bile küçük şeyleri konu etmesi o kadar güzel ki. Siz nasıl düşünürsünüz bilmem ama bana göre de evle ilgili olan her şey “küçük”tür.

Kulis

Bir Rüya Gibi Dağılacak Olan Hokkabazlar Dünyasında Yaşıyoruz

ŞahaneBirKitap

Kaan Burak Şen, yavaştan genç yazar olarak anılmanın sonuna doğru geliyor; Mutlu Kemikler üçüncü kitabı… Kafası bir hayli tuhaf. Şimdilerde bir roman yazdığı da söyleniyor, fakat öncesinde belirtmekte fayda var: Mutlu Kemikler öykü derlemesi henüz çıktı, pek başka bir kitaba benzetilecek bir havası da yok bu kitabın.

Editörden

Tıp ve edebiyat ilişkisi, tıbbın insanla olan ilişkisi gibi tarih boyunca şekil değiştirmiş, her dönem yeni yaklaşımlarla genişlemiştir. Tıbbın tarihi, insan acılarının da tarihidir aslında. Edebiyatın içinde kapladığı yer, diğer bilim dallarından hep daha büyük olmuştur tıbbın.