Dan Brown’ın Da Vinci Şifresi romanının en dikkat çekici etkilerinden biri de, özel Paris turlarına ilham kaynağı olmasıydı. Çeşitli şirketlerin organize ettiği bu özel turlarda güzergahlar romandaki anlatıma göre çiziliyor, gezilip görülecek tarihi mekanlar hikayeye göre belirleniyordu. (Hatırlanacaktır, Türkiye’de de, merkezinde İstanbul’un yer aldığı bir polisiye romanın yayımlanmasının ardından yazarının rehberlik ettiği benzer turlar düzenlenmişti.) Elbette Paris gibi bir kentin yalnızca bir “popüler roman” çerçevesine sıkıştırılıp gezilmesi, neresinden bakarsak bakalım yadırgatıcı; ancak işe hep olumlu yönünden yaklaşacaksak, romanın, Paris’i ve yanı sıra Leonardo da Vinci’yi daha yakından tanıma vesilesi olduğunu da söyleyebiliriz. Ne de olsa Türkiye’de de Da Vinci Şifresi romanının popülerliğinin zirveye çıktığı zamanlarda birçok yayınevi Leonardo da Vinci hakkında art arda sayısız kitap yayımlamıştı; kitapçılarda yalnızca Leonardo da Vinci'yle ilgili kitapların yer aldığı raflar oluşturulmuştu. 

Aynı yoğunlukta bir ilgi, Dan Brown'un Melekler ve Şeytanlar romanı üzerinden Roma'ya da yöneldi ama mesela o dönemde Bernini'yi Leonardo da Vinci kadar merak etmedik nedense. Ancak sonuçta Dan Brown artık ne zaman yeni bir roman haberiyle karşımıza çıkacak olsa, her şeyden önce hikayenin merkezinde hangi ismin yer alacağı ve hikayenin nerede, hangi kentlerde geçtiği sorusunu soruyoruz ister istemez. İşte yazarın yakın bir zaman önce yayımlanan son romanı Cehennem'de bunun cevabını şu şekilde aldık: Floransa, Venedik, İstanbul üçgenindeyiz ve merkezde de Dante yer alıyor. Romanın isminden de anlaşılacağı üzere, Dan Brown, Dante’nin ismi anıldığında akla ilk gelen eseri İlahi Komedya’nın Cehennem bölümünü ön plana çıkarıyor; ancak yalnızca Cehennem bölümünü. Evet, Dan Brown’ın romanında da okuduğumuz gibi hiç kuşkusuz, “Komedya’nın üç bölümünden biri olan Cehennem, Araf ve Cennet bölümlerinden daha çok okunan ve hatırlananı”dır ama aslında bir bütün olarak İlahi Komedya, bize hiçbir tur şirketinin sağlayamayacağı bir “yolculuk” vaat eder!

Dante’nin ilk aşkı, ilk yapıtı

İlahi Komedya’da Dante’nin düşsel yolculuğu Cehennem’de başlıyor. Cahit Sıtkı Tarancı’nın o unutulmaz dizesinin esin kaynağı ile: “Yaşam yolumuzun ortasında karanlık bir ormanda buldum kendimi, çünkü doğru yol yitmişti.” Dante’nin Cehennem’deki ve sonrasında Araf’taki rehberi Latin şair Vergilius’tur. Araf’ın tepesinde ise Vergilius, yerini Beatrice’ye bırakır. Artık Cennet boyunca Dante’nin eşlikçisi Beatrice’dir: “Beatrice yukarı bakıyordu ben ona.”

Dante’nin karısı Gemma dışında, birçok başka kadınla da gönül ilişkisi kurduğu biliniyor. Örneğin Türkçeye çevrilen ancak bir kopyasına ulaşmanın bugünlerde kolay olmadığı Rime kitabında, Dante’nin Petra için yazdığı şiirler yer alır. Ama her şeyin ötesinde Dante’nin ömrü boyunca büyük bir tutkuyla bağlandığı, düşünce dünyasını da yönlendiren kadın Beatrice’dir aslında. “Beatrice’ye duyduğu sevgi yüreğinden hiç silinmez, yaşamının en zor, en karamsar dönemlerinde Dante hep bu sevgiye sığınır.” Beatrice'nin Dante için önemine dair bu sözler, Rekin Teksoy’a ait. Yukarıda İlahi Komedya alıntılarını yaptığımız çevirisinin (Oğlak Yayıncılık, 1998) başına ayrıntılı bir önsöz de eklemiş Teksoy ve bir bölümü de –kaçınılmaz olarak– Beatrice’ye ayırmış: “Dante, komşuları Folco di Ricovero de’Portinari’nin kızı Bice’yi (Beatrice) bir toplantıda gördüğünde kendisi dokuz, Beatrice sekiz yaşındadır. Dokuz yıl sonra, bir sokakta ikinci kez karşılaştıklarında, beyaz bir giysi giymiş Beatrice Dante’ye selam verir. İlk gördüğünde Beatrice’ye büyük bir sevgi duyan Dante, ömrü boyunca onu sevecektir. 1288 yılında Simone de’Bardi ile evlenen Beatrice 8 Haziran 1290’da ölür. Beatrice’nin ölümü Dante’nin sevgisine mistik özellikler de ekler.” İşte bu noktada, Dante’nin Yeni Hayat kitabını İlahi Komedya’nın gölgesinden biraz kurtarmamız gerekiyor.  

Sevdiği kadının ölümü üzerine uzun süre iç dünyasına kapandığı, kendini dinlediği bilinen Dante, Beatrice’ye ilk olarak ilk yapıtı Yeni Hayat’ta övgüler düzmüş, hatta onu melekler düzeyine çıkarmıştır. “Bu kadının bengi hayatın sakinleri arasına katılışının yıldönümüne rastlayan o gün, bir tarafa çekilmiş, onu düşünerek bir tahta parçasına melek resimleri çiziyordum.” Lirik-düzyazı karışımı bir yapıya sahip olan; Beatrice, Aşk ve Dante üçgeninde gidip gelen anlatısıyla Yeni Hayat, aynı zamanda edebiyat tarihinin ilk otobiyografik romanı olarak da nitelendirilir. Çevirmen Işıl Saatçıoğlu'nun kitabın girişindeki cümleleriyle söylersek: “Beatrice Dante'nin deneyiminin merkezinde durur görünür (Dante'nin ona yönelmiş o mutlak dikkati zaman zaman sapsa bile). Aşk da, çemberdeki tüm noktaların kendisinden eşit uzaklıkta bulunduğu bir dairenin merkezinde durur. Ancak anlatının gerçek merkezi Dante'dir.” 

Yeni Hayat'ın İlahi Komedya'ya giden yolun ilk adımı, onu müjdeleyen bir yapıt olarak nitelendirilmesi ise boşuna değil elbette. Yeni Hayat'ın son sonesinin ardından şu cümleleri okuruz: “Bu sonenin ardından, layık olduğu biçimde ondan sözedebileceğim düzeye gelinceye dek bana bu kutsanmış kadın üzerine konuşmama kararı aldıran şeyleri içeren tansıklı bir içgörüm belirdi. Nitekim, onun da gerçekten bildiği gibi elimden geldiğince çalışıyorum bu dizeye ulaşmak uğruna. Öyle ki, her hayatın tek amacı olan Tanrı, hayatımın birkaç yıl daha sürmesini dilerse, şimdiye dek hiçbir kadın için söylenmemiş şeyler söylemeyi umuyorum onun üzerine.” İşte bu sözünü de İlahi Komedya’yı kaleme alarak tutmuş olur Dante.